Odszkodowanie za internowanie w stanie wojennym – jak je uzyskać?

Czasy Polski Ludowej, czyli od 1944 do 1989 roku, a zwłaszcza okres stanu wojennego lat 1981-1983, dla niektórych osób, szczególnie tych związanych z polityczną, niepodległościową działalnością naszego kraju, był okresem internowań i innych represji. Po latach od tych przykrych wydarzeń wciąż jest możliwe ubieganie się o odszkodowania za represje stanu wojennego lub zadośćuczynienie z tego tytułu. W jaki sposób można to zrobić i komu przysługuje takie prawo?

Kogo obejmuje odszkodowanie za internowanie w stanie wojennym i ile można uzyskać?

W pierwszej kolejności prawo do odszkodowania za internowanie w stanie wojennym przysługuje samym osobom objętym internowaniem lub represjami. Jednak ze względu na lata, jakie minęły od czasu stanu wojennego, prawo ubiegania się o zadośćuczynienie i odszkodowanie za represje komunistyczne przysługuje również najbliższej rodzinie internowanego, jeśli nie żyje on sam. Wniosek mogą więc składać zarówno rodzice, jak i dzieci czy współmałżonkowie takiej osoby.

Trudno jednoznacznie wskazać kwotę, jaka możliwa jest do uzyskania wskutek wniesionej do sądu sprawy. Każdy przypadek zawsze jest rozpatrywany indywidualnie, każdorazowo również zasądzana kwota powinna być adekwatna do danego przypadku. Sąd bierze pod uwagę m.in. straty poniesione przez niemożność wykonywania w czasie internowania pracy zarobkowej, uwzględniając wysokość ówcześnie otrzymywanej pensji. Zadaniem osoby ubiegającej się o odszkodowanie za internowanie w stanie wojennym jest udowodnienie, że straty finansowe w określonej wysokości w tym czasie faktycznie miały miejsce. Jeszcze trudniejszym zadaniem jest uzyskanie zadośćuczynienia za poniesione krzywdy – w tym wypadku należy udowodnić kwestie niematerialne, które negatywnie wpłynęły na życie internowanego oraz jego najbliższych.

Za jakie straty z okresu wojennego przysługuje odszkodowanie za internowanie?

Zgodnie z prawem, odszkodowanie za internowanie w stanie wojennym można uzyskać przede wszystkim właśnie za szkody spowodowane odizolowaniem od rodziny i umieszczenie w tzw. ośrodkach odosobnienia, które miały powstrzymywać człowieka przed działaniem na szkodę ówczesnego ustroju politycznego. Jednak w ramach tej ustawy można ubiegać się też o zadośćuczynienie za poniesioną krzywdę, w tym cierpienia psychiczne i fizyczne. Roszczeń można dochodzić również w sytuacji, gdy nie internowano ludzi, ale ograniczano im swobodę, ich możliwości zarobkowe czy zastraszano. W tej kategorii mieszczą się też wszelkie sprawy osób pozbawionych wolności w okresie stanu wojennego, mimo że nie zostały prawomocnie skazane. W 2019 roku ukazała się nowelizacja ustawy lutowej, zgodnie z którą odszkodowanie za represje w PRL i zadośćuczynienie za internowanie mogą uzyskać również osoby, którym wydano takie orzeczenia albo decyzje dotyczące internowania, chociaż ostatecznie ich nie wykonano. Jeśli wnioskujący jest w stanie udowodnić, że poniósł z tego tytułu jakiekolwiek krzywdy, może uzyskać odszkodowanie lub zadośćuczynienie od Skarbu Państwa.

W jaki sposób można najszybciej uzyskać pełne odszkodowanie i zadośćuczynienie za internowanie?

Obecnie, zgodne z ustawą lutową, wszystkie orzeczenia wydane od 1944 do 1989 są nieważne, jeżeli czyn zarzucony lub przypisany był związany z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Jednak, aby móc ubiegać się o odszkodowanie i zadośćuczynienie za represje komunistyczne, w niektórych przypadkach konieczne jest unieważnienie orzeczenia skazującego, które należy wykonać w odpowiednim sądzie okręgowym.

Kolejnym krokiem jest wystąpienie ze stosownym wnioskiem do sądu o zadośćuczynienie lub odszkodowanie od Skarbu Państwa za internowanie w stanie wojennym. Jest to jeden z niewielu przypadków, kiedy koszt postępowania nie ponosi strona wnioskująca, a sam Skarb Państwa. Sprawy tego rodzaju są rozpatrywane przez okręgowe sądy karne.

Przed wystąpieniem do sądu należy przygotować najważniejsze dokumenty, czyli wszystkie świadectwa dotyczące internowania, w tym dokumenty archiwalne – rodzinne lub pozyskane z państwowego archiwum albo Instytutu Pamięci Narodowej. Jeśli o odszkodowanie za represje występuje krewny poszkodowanego, konieczne będzie też przedłożenie dokumentów i aktów potwierdzających stopień pokrewieństwa z osobą internowaną w czasie stanu wojennego. Warto odszukać również akta, dzięki którym możliwe będzie udokumentowanie przed sądem straconych przez ten czas pieniędzy – na przykład zarobków.

Procedura ubiegania się o odszkodowanie za internowanie

Odszkodowanie za represje komunistyczne jest jednym ze sposobów zadośćuczynienia i zadbania o prawa tych, którzy ucierpieli pod rządami autorytarnymi. Proces ubiegania się o odszkodowanie za internowanie w stanie wojennym nie jest precyzyjnie określony, co przysparza niektórym dużych problemów.

Wszystkie decyzje o internowaniu zostały uznane za nieważne na skutek ustawy. Represjonowani mogą zatem dochodzić roszczeń składając wniosek w odpowiednim Sądzie Okręgowym. Wnioskodawca musi zebrać i odpowiednio przygotować dokumenty dotyczące internowania, które stanowią dowody takich represji. Są to przede wszystkim świadectwa internowania, dokumenty archiwalne oraz akta z Instytutu Pamięci Narodowej. Jeżeli o odszkodowanie ubiega się krewny osoby internowanej, konieczne jest także przedstawienie dokumentacji potwierdzającej stopień pokrewieństwa.

Kolejnym krokiem jest złożenie wniosku o odszkodowanie lub zadośćuczynienie za internowanie do właściwego sądu okręgowego. To od tej instytucji zależy dalsze prowadzenie sprawy. Warto wiedzieć, że wnioskodawca nie ponosi kosztów postępowania – pokrywa je Skarb Państwa. Ostatni krok to oczekiwanie na wydanie orzeczenia i przekazanie przyznanego odszkodowania.

Jakie dokumenty należy zgromadzić, ubiegając się o odszkodowanie?

Proces ubiegania się o odszkodowanie za internowanie w stanie wojennym wymaga od wnioskodawcy zgromadzenia odpowiednich dokumentów. Pierwszym krokiem do zgłoszenia takiego wniosku jest zebranie dowodów dotyczących internowania. Są to przede wszystkim dokumenty historyczne, takie jak decyzja o internowaniu, które są kluczowym elementem procesu ubiegania się o odszkodowania za represje stanu wojennego. Dostęp do dokumentacji historycznej, która nie jest w naszym posiadaniu, możemy uzyskać w Instytucie Pamięci Narodowej lub w Archiwum Państwowym. Może ona zawierać cenne informacje, które pomogą uzasadnić wniosek o odszkodowanie za represje. Dostęp do akt IPN można uzyskać na wniosek o przeprowadzenie kwerendy.

Wiarygodność dokumentów potrzebnych do wniosku jest kluczowym czynnikiem w procesie ubiegania się o odszkodowanie za internowanie w stanie wojennym. W przypadku ubiegania się o odszkodowanie przez krewnych osoby internowanej konieczne jest dodatkowo przedstawienie dokumentacji potwierdzającej stopień pokrewieństwa. Niezbędne będzie uzyskanie aktów stanu cywilnego, w tym aktów urodzenia, aktów małżeństwa oraz aktu zgonu represjonowanego.

Wysokość odszkodowania za krzywdy w czasie stanu wojennego

Odszkodowania za represje są fundamentalnym prawem tych, którzy doświadczyli internowania podczas stanu wojennego. Przy wyliczaniu kwoty odszkodowania i zadośćuczynienia za represje komunistyczne, sądy uwzględniają wiele czynników. Kalkulacja ta obejmuje przede wszystkim okres internowania, jak również jego warunki i konsekwencje dla zdrowia i życia osoby internowanej. Dokumentacja zgłoszona do sądu jest zatem kluczowa, ponieważ to na jej podstawie sąd określa wysokość szkody i krzywdy.

Średnie kwoty odszkodowań są różne i zależą od indywidualnych okoliczności każdego przypadku. Istnieją jednak pewne ustalenia, które pozwalają na określenie orientacyjnych kwot średnich odszkodowań. Choć kwoty te mogą dostarczyć pewnego wyobrażenia o potencjalnym odszkodowaniu, warto pamiętać, że każdy przypadek jest oceniany indywidualnie. Dlatego każda osoba ubiegająca się o odszkodowanie za represje komunistyczne, powinna przede wszystkim skupić się na zgromadzeniu jak największej ilości dokumentów potwierdzających jej szkodę i krzywdy doznane podczas internowania. To one bowiem stanowią podstawę do ustalenia wysokości odszkodowania.

Rola adwokata w procesie dochodzenia odszkodowań

W postępowaniu o zadośćuczynienie i odszkodowanie za represje wobec działających na rzecz niepodległego bytu Rzeczypospolitej, represjonowany bądź jego rodzina mogą korzystać z pomocy pełnomocnika. Adwokat pomoże sporządzić wniosek, przeanalizuje stan prawny oraz orzecznictwo, a także wystąpi wraz z wnioskodawcami przed sądem. Często konieczne jest również złożenie apelacji, w przypadku braku satysfakcjonującego rozstrzygnięcia przed Sądem I instancji. Warto pamiętać, iż Sąd II instancji nie rozpozna ponownie sprawy, a jedynie zbada prawidłowość działania Sądu I instancji. Tym samym niektóre zaniechania przed Sądem Okręgowym wynikające z błędów stron mogą nie dać się już naprawić w apelacji. W sprawach szczególnie zawiłych, w których powstanie konieczność wystąpienia z kasacją – udział profesjonalnego pełnomocnika jest obligatoryjny.