Dział spadku – czym jest i jakie konsekwencje prawne rodzi?

Dział spadku to pojęcie prawne, które oznacza określenie składników majątku  wchodzącego w skład spadku oraz jego wartości i rozdysponowanie go pomiędzy poszczególnych spadkobierców. Mówiąc wprost – dział pozwala wskazać, jakie konkretnie przedmioty, nieruchomości itd. tworzące majątek spadkodawcy, przypadają poszczególnym spadkobiercom.

Spadkobiercy, w chwili otwarcia spadku, stają się współwłaścicielami odziedziczonego majątku. Nawet jeśli wiadomo, co wchodzi w jego skład i kto konkretnie ma do niego prawo, konieczne jest precyzyjne rozdysponowanie poszczególnych przedmiotów lub dóbr pomiędzy osobami wskazanymi do otrzymania spadku. Dział musi mieć miejsce mimo wydania sądowego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, które jedynie wskazuje spadkobierców oraz z reguły określa udział w majątku spadkowym (w formie ułamkowej). Dla przykładu: spadkodawca pozostawił po sobie majątek w postaci nieruchomości oraz gotówki w kwocie 120 tysięcy złotych, który przypada na czterech spadkobierców. Sąd orzekł, że każdemu z nich przypada ¼ udziału w całym majątku. Nie oznacza to, że każdy z nich, bez wiedzy oraz zgody pozostałych spadkobierców, zgłosi się po 30 tysięcy złotych. Ułamkowy udział dotyczy wszystkich przedmiotów tworzących spadek. Dokonanie działu ma więc za zadanie precyzyjne rozdysponowanie tego majątku.

Dział umowny

Dział spadku może zostać przeprowadzony na dwa sposoby. Pierwszy z nich polega na sporządzeniu umowy między spadkobiercami. Warunkiem koniecznym do takiego rozwiązania sprawy jest zgoda wszystkich osób uprawnionych do otrzymania spadku co do sposobu oraz warunków dokonania działu. Może on zostać zawarty w dowolnej formie czynności prawnej. Wyjątek stanowi jedynie sytuacja, gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość lub przedsiębiorstwo. Wówczas, zgodnie z zapisami art. 1037 kodeksu cywilnego, umowny dział spadku powinien mieć formę aktu notarialnego (w przypadku przedsiębiorstw bez nieruchomości i bez zarządu sukcesyjnego wystarczy umowa z notarialnie poświadczonymi podpisami spadkobierców).

Dział sądowy

Drugi sposób dokonania działu spadku polega na przeprowadzeniu go przez sąd. Na takie rozwiązanie decydują się zwykle spadkobiercy, którzy nie potrafią we własnym gronie dojść do porozumienia w sprawie rozdysponowania między sobą poszczególnych składników. Co istotne – sądowy dział spadku można przeprowadzić także wtedy, gdy spadkobiercy są zgodni co do zasad rozdysponowania dziedziczonego majątku.

Postępowanie w przedmiocie działu spadku prowadzone jest w trybie nieprocesowym, inicjowanym na wniosek. Prowadzi je sąd spadku, którym jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy (stosownie do postanowień art. 628 kodeksu postępowania cywilnego). Są jednak pewne odstępstwa od tej zasady. Jeśli nie można ustalić, gdzie mieszkał ostatnio spadkodawca, sprawę rozpatruje sąd miejsca położenia majątku spadkowego lub jego części. Gdy jednak i ta lokalizacja nie jest możliwa do ustalenia, wówczas działu spadku dokonuje sąd rejonowy dla miasta stołecznego Warszawy.

Konsekwencje działu spadku

Dokonanie działu spadku rodzi konkretne konsekwencje prawne. Przede wszystkim, wraz z nim ustaje wspólność majątku spadkowego. Oznacza to, że spadkobiercy mogą swobodnie dysponować konkretnymi przedmiotami, jakie przypadły im drogą dziedziczenia, a wcześniej wchodziły w skład całościowego majątku pozostawionego przez spadkodawcę.

Inną konsekwencją dokonania działu spadku jest zmiana zasad odpowiedzialności za długi spadkowe. W tym przypadku obowiązują dwie istotne zasady. Po pierwsze – przedmiotem działu mogą być tylko aktywa (majątek) wchodzące w skład spadku. Po drugie – ustanowienie działu powoduje powstanie odpowiedzialności za długi spadkowe w stosunku do przyznanych udziałów w spadku. Inaczej rzecz ujmując – jeśli spadkodawca pozostawił po sobie jakieś zobowiązania finansowe, to do momentu działu spadku, wszyscy spadkobiercy odpowiadają za nie solidarnie. Dział zmienia ten stan rzeczy – od momentu jego dokonania każdy spadkobierca samodzielnie odpowiada za ich zapłatę do wielkości swojego udziału.

Dział spadku – co jeszcze należy wiedzieć?

Żadne przepisy prawa nie nakazują spadkobiercom dokonania działu spadku. Nie istnieje też termin graniczny, w jakim formalność tę należy dopełnić, natomiast ze względów praktycznych dobrze uporządkować tę kwestię niezwłocznie. Odkładanie działu spadku na później powoduje często, że sprawa spadkowa generuje większą liczbę uczestników (dalszych spadkobierców), co znacznie wydłuża postępowanie. Dział można zatem ustanowić nawet wiele lat po śmierci spadkodawcy. Należy przy tym pamiętać, że brak rozdysponowania przedmiotami tworzącymi wspólność majątku spadkowego tworzy spore ograniczenia w korzystaniu z nich (np. sprzedaży). Nie wolno także zapomnieć o tym, że dokonanie działu rodzi daleko idące konsekwencje dotyczące zmiany zasad odpowiedzialności za długi spadkowe, jeśli takowe występują.